Thu tiền “đền bù” từ thiết bị và vật ghi là vấn đề mới, phức tạp. Nó mới và phức tạp hơn các vấn đề bản quyền đã đề cập lâu nay tại Việt Nam. Đây là vấn đề được tiếp thu từ văn hóa bản quyền của nhân loại. Vì vậy, để có được nhận thức đúng và hiểu biết đầy đủ trong giới có quyền và nghĩa vụ liên quan, và trong công chúng, rất mong có được thái độ tiếp cận tích cực. Trong phạm vi của chủ đề, bài viết này đề cập đến các nội dung liên quan.

Các nước có nền công nghiệp bản quyền phát triển đều có quy định tại Luật quyền tác giả về khoản “đền bù” cho các chủ sở hữu quyền tác giả, quyền liên quan từ việc sản xuất, nhập khẩu thiết bị định hình, sao chép và các vật ghi (trong đó có đĩa quang trắng). Các nước châu Âu áp dụng hệ thống Levy thu tiền từ vật ghi như đĩa quang trắng, ổ cứng máy tính v.v…Thế giới đã hình thành Liên đoàn quốc tế các tổ chức quyền sao chép (IFRRO) hiện có trên 112 thành viên từ các quốc gia, thực hiện việc thu tiền bản quyền trên số đầu máy photocopy được sản xuất, nhập khẩu. Có thể liệt kê Luật quyền tác giả có quy định về thu tiền “đền bù” thiết bị sao chép, phương tiện lưu trữ, trong đó có đĩa quang trắng gồm: Iceland, Mỹ, Italia, Áo, Hà Lan, Hy Lạp, Cônggô, Thụy Sỹ, Thụy Điển, Tây Ban Nha, Slovakia, Séc, Đan Mạch, Đức, Nhật Bản, Nauy, Latvia, Litva, Hungari, Phần Lan, Pháp, Bỉ, Ba Lan, Bồ Đào Nha, v.v…

Riêng về đĩa quang, Liên đoàn quốc tế các tổ chức quản lý tập thể quyền của nhà sản xuất bản ghi âm (IFPI) đã có luật mẫu về đĩa quang để các nước tham khảo, xây dựng luật quốc gia. Tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương đã có các quốc gia và vùng lãnh thổ có văn bản luật riêng về đĩa quang gồm: Philippin, Singapore, Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Trung Quốc, Hồng Kông, Đài Loan, Macao.

Luật Quyền tác giả của các quốc gia, các điều ước quốc tế đều xử lý hài hòa lợi ích của các chủ thể quyền gồm: người sáng tạo, nhà sử dụng, công chúng tiêu dùng. Vì vậy đã đặt ra việc thu khoản tiền này. Theo đó, Luật quyền tác giả của các quốc gia quy định rõ và cụ thể về các vấn đề sau: Thiết bị ghi, sao chép; Công thức tính và số tiền phải nộp; Tổ chức được giao nhiệm vụ thu; Việc phân phối cho các chủ thể quyền; Việc hoàn trả tiền đối với trường hợp sử dụng vật ghi để lưu trữ tư liệu cá nhân.

Luật Việt Nam cũng được xây dựng và hoàn thiện theo nguyên tắc tiến bộ này. Theo đó, một nội dung quan trọng liên quan tới tín hiệu vệ tinh lần đầu tiên đã được đề cập tại Điều 748 Bộ luật Dân sư 2005. Đó là quy định về nội dung quyền đối với tín hiệu vệ tinh mang chương trình đã được mã hóa:

“1…

2. Quyền đối với tín hiệu vệ tinh mang chương trình đã được mã hóa gồm quyền thực hiện và cho phép hoặc cấm người khác thực hiện các hành vi sau:

a) Sản xuất, lắp ráp, biến đổi, nhập khẩu, phân phối (bán, cho thuê) thiết bị hoặc hệ thống nhằm mục đích giải mã tín hiệu vệ tinh đã được mã hóa;

b) Thu, phân phối lại tín hiệu đã được giải mã khi không được người nắm giữ quyền đối với tín hiệu vệ tinh nói trên cho phép.” Tuy nhiên, đến nay chúng ta chưa có hướng dẫn cụ thể về quy định tại Điều này.

Tại Áo, tiền đền bù bản quyền được áp dụng từ năm 1978. Tại Thụy Sỹ, mức tiền tùy thuộc vào đặc tính và dung lượng vật ghi như thẻ nhớ, đĩa ghi 1 lần, đĩa ghi nhiều lần; thiết bị ghi âm, ghi hình; máy photocopy. Tại Đức, Luật Quyền tác giả quy định không chỉ có nhà sản xuất, nhập khẩu mà cả nhà buôn bán thiết bị và vật ghi (như USB, thẻ nhớ và ổ cứng) có thể sao chép cũng phải nộp tiền. Tại Pháp, Điều 311 Luật Sở hữu trí tuệ quy định về tiền đền bù từ việc sao chép cá nhân được mở rộng đối với các thẻ nhớ, thẻ USB và các ổ cứng ngoài. Tại Mỹ, Luật quyền tác giả Hoa Kỳ tại Chương 10 quy định về tiền bản quyền đối với thiết bị và vật sao chép kỹ thuật số đối với bản ghi âm với 10 Điều (từ Điều 101 đến 110) với dung lượng 23 trang giấy khổ A4 đã có quy định rất chi tiết về việc thu tiền đối với phương tiện sao lưu kỹ thuật số và vật ghi kỹ thuật số. Tại Chương V Luật quyền tác giả Nhật Bản (bao gồm 9 Điều, từ 104 bis đến 104 deceis) quy định về thu tiền đền bù đối với sao chép cá nhân bản ghi âm, ghi hình đối với các loại đầu ghi và băng, đĩa có định dạng DAT, DCC, MD, CD-R, CD-RW, DVD-RW, DVD+RW, DVD-RAM, DVCR, D-VHS.

Không riêng đĩa quang trắng mà các thiết bị ghi khác cũng có một phần phục vụ cho nhu cầu lưu trữ của cá nhân, doanh nghiệp, nhưng có bộ phận không nhỏ được sử dụng để định hình, sao chép tác phẩm, cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng. Luật các nước đều có cách xử lý phù hợp. Đối với Nhật, các tổ chức, cá nhân chứng minh được việc sử dụng đĩa trắng thuộc nhu cầu lưu trữ tài liệu riêng của cá nhân thì được hoàn trả khoản tiền đã nộp.

Chỉ có chủ sở hữu quyền tác giả, quyền liên quan mới được quyền hưởng khoản thu này. Trong trường hợp tại quốc gia có các tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan, thì tổ chức này thực hiện việc thu và phân phối lại cho các chủ thể quyền. Các tổ chức nghề nghiệp khác không có quyền này. Tại Thuỵ Sỹ, việc thu và phân phối khoản tiền này thông qua các tổ chức quản lý tập thể khác nhau. Số tiền được chia theo tỉ lệ: chủ sở hữu quyền tác giả hưởng ¾, chủ sở hữu quyền liên quan hưởng ¼. Tại Nhật Bản, lập ra một tổ chức riêng để thu và phân phối, nhưng tỉ lệ phân chia có khác: chủ sở hữu quyền tác giả hưởng 36%, người biểu diễn hưởng 30%, nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình hưởng 32%.

Vì lý do trên và vì vấn đề vượt khỏi tầm của một Nghị định, rất có thể nó sẽ trở thành một Điều luật mới trong Dự án sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ lần này, làm cơ sở cho việc hướng dẫn tại Nghị định. Bạn đọc có thể tham khảo thông tin về Luật của một số quốc gia tại tệp văn bản đính kèm./.

Tập văn bản đính kèm: 20080821CADR544.doc

http://www.cov.gov.vn/Vietnam/viewNew.asp?newId=402&rd=20080904uw507